Monday 17 December 2012

The Feast


The dreams of lovers are like good wine
They give joy or even sorrow.
Weakened by hunger, I am unhappy.
Stealing on my way everything I can
Because nothing in life is free.

Hope is a dish too soon finished.
I am accustomed to skipping meals.
A thief alone and hungry is sad enough to die.
As for us, I am bitter, I want to succeed,
Because nothing in life is free.

Never will they tell me that I cannot shoot for the stars;
Let me fill you with wonder, let me take flight
We will finally feast.

The party will finally start
And bring out the bottles, the troubles are over.
I'm setting the table; tomorrow is a new life.
I am happy at the idea of this new destiny.
A life spent in hiding, and now I'm finally free.
The feast is on my path.
-Le Festin, Michael Giaccino

Every time I go to class, I feel like going to a feast. My disposition is very positive and excited. It’s not that I consider this subject as an escape from all other subjects I take this semester,  it’s just that I discover something new in every discussion that takes place in the small space of D313. I love how language was compared to grapes and wines during past discussions. Whenever we press keys on the keyboard, our fingers turn into beautiful muses dancing on a wine press in a celebration we share with our selves. Then we wait for the next celebration, for when the wine finally ferments and is ready for others.  We savor every drop of it, as we have done in the waiting, before we let it let us be who we are.

Language is one thing we celebrate everyday. Language is a feast, a smorgasbord of surprises, inviting our tongues to dwell in it—to experience it and to live it. My chef brother once told me that the number of dishes that can still be discovered is as many as the stars that can still be discovered in the sky, and that is why gastronomy sounds like astronomy. I laughed at him then, but somehow it makes sense to me now. Some dishes can make us remember happiness or sadness or fright. Some texture can scare us to death on the first encounter, some can comfort our souls in solitude, while some titillate our palates in excitement. We sometimes judge by their color or presentation before we take a bite if we even take a bite or sip at all. Some food fool us with their appearance, some surprise us with their hidden delight. Most of the time we look for something that isn’t there—that taste our tongues try to figure out in confusion.  Of course, we have our favorite dish. We expect it to taste the same but there’s a different experience every time we taste it. We also try to avoid eating it everyday, because it might lose its power over us.

There is no standard recipe for every good food, we know the taste by heart. The measures are like the language structures we have. They are there so we have something to start with. If we stick to the taste preferred by others, then we will never discover things unique to us. In my whole kinalas experience, nothing was more sensational than discovering that supping beef kinalas is best while chewing pork hopia bread at Gotobest, but I would never have discovered how wonderful this new taste was, had I not tasted kinalas or hopia before. On the other hand, I really could not tell whether the Couscous and Ossobuco really tasted as they would in Italy when I first tasted them, but my tongue loved them. 

Tasting food is art. We do not gobble down food without savoring the flavors. It is not just a pragmatic human activity—like eating in a rush lunch break or feeding on a pack of instant noodles. That is why more than eating or gobbling down, we savor our food by letting it dance with our tongue. We chew it well so flavors come out.  We chew it well so the nourishment is easily digested and absorbed. Language is like food, we may find a small piece of fish more nourishing than a plateful of sweets. We cannot live eating sweets alone, bitter herbs and vegetables can enhance our dining experience. The food can be bland but if it offers more nourishment, sooner we’ll learn to love it and our taste will prefer it. Things do change. What has been delicious before, might not be delicious tomorrow.

One thing I love about Naga is that there are lots of restaurants and eateries that offer a variety of taste and culinary experience. Pancit alone has a hundred—or even a thousand—variations; Kinalas is reinvented and rediscovered every day; and the viands have the colors of fiesta.  Compared to a fast food joint, where burgers follow what the machine has programmed, these restaurants and eateries believe that food must be made in the slow process of cooking, like boiling kinalas in medium fire for many hours. You cannot just pressure cook the kinalas, else you will lose the meaty taste embedded between bones and tendons.

This variety of taste that restaurants and eateries offer makes you want to know the place further. Nothing excites me more when going to a place than trying their delicacies and gourmet food. The lechon of Cebu, bagnet of Ilocos, or longganisa of Lucban reflect the lives of people who have shared them over the ages. No one can own the recipe of Kinalas, it is something we Naguenos share. We have our share of personal stories of Tiya Kamot’s, Tiya Ced’s or Tiya Cely’s Kinalas recipe, because Kinalas has limitless possibilities of discoverable taste. We can always add ingredients to suit our palate. We can always rediscover.

To eat Kinalas is a gathering, whether we are in Dayangdang or in Barlin or even when it is served outside Naga. We will always find a way to search for it and have conversations. Sitting in my brother’s restaurant in Sta. Mesa, and listening to the words exchanged by customers amazed me. It was like being in Naga. We are owned by our tastes, by Kinalas and by the language we speak.   

On the other hand, Sukang pinakurat tells a different story. To experience that Visayan gourmet vinegar is something sublime, that even when Datu-Puti mass-produced it, they could not copy the taste and experience. We have experiences that can never be captured, simplified nor transformed into something instant, just like an authentic emotion that can never be transformed into an internet meme. It can replicate, mutate, or transform but it will never come close to the original.

Just like language, food connects our tongues. We become friends, admirers, critics, or connoisseurs because we have the power to distinguish flavors and love the unique experience we share in dining.  
Just like gastronomy, we do rediscover language everyday as we give new meaning to an experience. Just as Chef Auguste Gusteau tells Remy in Ratatouille, “Everyone can cook”, I say “everyone can say something new”.  Language lets us discover a new dish or a new taste we can contribute to the stars we’ve known in the skies. Let’s bring out the bottles, the feast is on its way.

Kumusta? Nagkakan ka na?


Reflection paper for Philosophy of Language and Culture

Kung bakit ang drayber ay sweet lover


Badtrip ako sa mga drayber ng jeep, parati akong nahuhuli sa klase dahil sa kanila. Yung 30 minutos kasing biyahe mula Villa Corazon patungong centro umaabot ng 45 minutos o minsan isang oras. Lagi tuloy akong warning sa mga subjects kong pang 7:30 ng umaga. Minsan inorasan ko talaga ang buong biyahe namin, ginamit ko ang split timer ng cellphone, at nakumpirma na kalahati ng oras ng biyahe namin ay nauubos sa paghihintay. Unang terminal ay lima hanggang sampung minuto sa ilalim ng overpass ng Villa Corazon na walang silbi kundi lalagyan ng tarpaulin ni LRay Villafuerte. Pangalawang hinto ay dalawa hanggang limang minuto sa tapat ng Casureco II kung saan hihintaying lumabas ang mababagal maglakad na pasaherong hindi alam kung sasakay sila o hindi. Pangatlo naman sa shade house sa tapat ng Villa Grande Homes ganun din, hihintayin din ang mga pasaherong lumalabas sa subdibisyon pero di rin sigurado kung sasakay. Pang-apat sa kanto ng Sol St na umaabot minsan ng limang minuto; sunod ay sa tapat ng dating Royal Ann Hotel na para bagang naghihintay ng multong lalabas sa abandonadong gusali; ang sunod na hinto ay special stop kung linggo o may okasyon lang sa Carmelite. At ang huling hinto na pinakamatagal at nakakapikon ay ang distansiya mula sa SSS hanggang Concepcion Church kung saan umaabot ng 5 hangang 7 minutos ang paghihintay habang unti-unting tumatagaktak ang pawis ng mga pasahero sa init at ang iba’y nagmamaktol na’t bumubulong-bulong. Sa lugar na ito bumababa ang mga pasahero na mula Pili hanggang Legaspi, kaya dito rin makikita ang pag-aagawan ng mga jeep sa iluluwang pasahero ng ibang sasakyan, isama na rin ang mga pasahero mula Greenland ng Pequeña. Sa lugar na ito kadalasan dinadapuan ako ng yamot habang binibilang ang natitira pang minuto bago mahuli sa klase o kung hindi pa ba ako absent.

Kahit siguro magngitngit ako sa sobrang badtrip ko sa kanila wala ring magbago, baka kasi talaga sa trabaho nila kailangan talagang maghintay sa halip na mangarera. Sa halip na magreklamo ako (kahit sa isip lang), inisip ko kung pano ang maging drayber. Umupo ako sa unahan ng jeep katabi nila at hinayaan kong dalhin ng biyahe nila.

Natuklasan ko na ang pagiging drayber pala ay parang pagmamakata. Kung mahal ng makata ang salita, mahal naman ng drayber ang kanyang mga pasahero. Magagawa niyang hintayin ang salita tulad ng paghintay ng drayber sa mga pasahero mula sa mga hintuan. Ang masaya sa paghihintay na ito, hindi alam ng drayber kung sasakay ba ang pasahero o hindi. May pagkabagabag sa paghihintay,  may ibang pasaherong nakatingin at nag-aabang rin kung may sasakay o tuluyang masasayang ang ilang minuto nilang paghihintay. Gayunpaman, matiyagang naghihintay ang drayber, dahil sa posibilidad na sumakay. Posibilidad na siyang tanging pinanghahawakan ng bawat drayber sa bawat pasada. Kung bakit kailangan maghintay ng pasahero ay katulad ng paghihintay ng makata sa salita na maghayag ng sarili. Kung sasakay man sila (pasahero at salita) o hindi, kailangan pa rin silang paglaanan ng espasyo para pumasok sa atin.

Ang bawat pasada ay posibilidad, ang pagpara ng pasahero ay mga posibilidad, ang bawat usapan ay posibilidad. Kahit sabihin nating tayo ang may hawak ng manibela, pasahero ang nagtatakda ng kanilang pagsakay at pagbaba, tulad ng salitang dumarating at umaalis, nagtatago at nagpapakita, at tayong mga drayber ay taga-abang lamang sa kanilang pagsakay. Kadalasan, naghihintay tayo sa ating mga nakasanayang hintuan, pero minsan nasa ibang lugar sila’t naghihintay. Yung right place at the right time kumbaga. Ang pagkatuklas ng isang ideya ay posible din sa iba, dahil sa paghihintay mo na dumating ang pasahero sa isang terminal, nakuha naman ng iba yung sasakay sana sa’yo. Pero gano’on talaga, hindi mo pwedeng kunin lahat ng pasahero kahit hintuan mo pa lahat ng hintayan.

Natuwa ako sa ideya na minsan ang engkwentro ng drayber sa pasahero ay parang engkwentro ng makata sa salita. Ang bawat pasahero ay natatangi. Papara’t sasakay sila sa kung saan nila gusto, andun ka nama’t handang patuluyin sila. Uupo sila’t maghihintay hanggang makarating sa pupuntahan, magbabayad. Papara’t bababa. Sa pagitan ng pagsakay at pagbaba, may posibilidad ng pagkilala. May kwentong mapapakinggan o sulyap na mamarka. Mula sa salamin makikita ang iba’t ibang itsura ng pasahero, kung paano sila tumingin saking mga mata. May matutuklasan mga bagong bagay at matutuwa. May mga bagong kwentong mabubuo sa isip at mabibigyan ng karugtong ang kwentong ipinapakita nila, ngunit hindi pa ito ang katotohanan. Kailangang hayaan silang maging sila. Ako’y tagamasid lamang.

Bilang drayber, dapat marunong makinig, wag masyadong lakasan ang radyo kung gustong marinig ang kanilang sinasabi. Ganito nagmarka ang salita sa akin. Dumarating sila sa mga oras na di ko inaasahan, dumadagsa na parang jumackpot sa pagragasa nila. Kailangan pakinggan ng maigi nang maisulat sa papel, kailangan ng pakiramdam at atensyon, baka magmintis ako ng hinto sa kanilang pagpara.

Minsan may pagkakataon na magkwekwento ang mga pasahero, maghahayag ng mga karanasan o opinyon sa kung anuman. Minsan hindi ko sila makuha o maintindihan, pero sa kalaunan nagamay ko na rin. Sa kanila ko natutuklasan na higit pa sa mga kwento ng aking mga kaibigan ang mundo. Ang bawat engkwentro ay may kwento, at ang bawat kwento ay naglalatag ng posibilidad—ng bagong pagtingin sa mundo.  At dahil sa dami ng posibilidad, maging handa kung may manganganak na buntis, kung tututukan ng ice pick ng isang maamong holdaper, kung pahihintuin ng pulis para bigyan ng regalo imbes na hingan ng kotong, o kung magiging biktima ng wow mali at lumabas sa TV.  Ang mga enkwentrong ito ang bubuo sa iyong kwentong pagsasaluhan sa inuman ng mga kapwa makata.


Reflection paper for Philosophy of Language and Culture

Sukat


Pagmulat ng mga mata, bumati ang nakalululang kalawakan. Ito’y napakalaking silid na hindi ko makita ang dulo. May liwanag mula sa taas na siyang nagbibigay wangis sa libu-libong pintuan. Kakaiba ang mga pintuang iyon. Nakatayo sila na para bang nakadikit sa mga ‘di nakikitang bahay o gusali. May samu’t sari silang mga kulay, laki, disenyo at materyales. Ang iba’y inukit mula sa nara at imported na kahoy, ang iba nama’y may halong metal at plastik.  Ang iba’y may doorbell o kaya’y may intercom, yung isa nama’y may CCTV camera pa habang ang iba nama’y may butas na sinisilipan mula sa loob. Natawa ako dun sa pangkatok na ukit ng isang lalaking nakabuyangyang ang dalawang naglalakihang bayag. Yung isang pinto labis ang paniniguro; sa pinakalabas, may barandilyang bakal laban sa magnanakaw, tapos sunod yung screen door laban naman sa lamok bago mo makita yung pinakapinto na tadtadn naman ng mga kandado. Yung isa naman pinalamutian ng mga inukit na santo mula sa langit, may istatwa ng Santo Trinidad at may mga anghel na nagsisitrumpeta sa mga ulap. Kung prepresyuhan ang pintong iyon, aabutin ito ng milyon, mahal na kaya ang gold leaf ngayon. Sa may kalayuan may pintuan na tila pinapasukan lamang ng mga bossing sa mga multinational corporation, may salamin sila na maaninag mo ang nasa kabila pero ‘di mo makikita. Kung bakit ko nasabi na sa kanila lamang yung pinto, may pangalan kasi nila ito kasama ang pagkahaba-habang mga titulo. May dalawa o tatlong pinto na parang gas chamber, mabigat ang bakal na ginamit sa kanila paniguradong walang lalabas na hangin mula sa kabilang pinto.
Sa karamihan ng mga pinto at pintuan, ako na naitapon lang naman sa kalawakang ito, ay nagsimulang magtanong kung bakit nga ba ako nandito. Naisip kong baka isa sa mga pintong ito ang daanan-palabas.
Inaaliw ko pa rin ang sarili sa pagbubusisi sa mga disenyo ng libu-libung mga pinto, hanggang sa bigla na lang nila akong kinausap.
“Psst. Gusto mo bang pumasok sa’kin?” sabi ng pintuan na puno ng patay-sinding Christmas light sa palibot. “Bibigyan kita ng daang palabas dito.”
“Wag kang maniwala sa kanya, sinungaling yan,” sabi ng lalaki sa berdeng tarpaulin na nakasabit sa pinto ng isa. “Marami nang napahamak diyan, dito ka sa’kin.”  Pumupungay ang mga mata niya sa ilalim ng kanyang salamin habang sumasayaw ang kanyang kilay.  Umaayon rin ang kanyang bigoteng nakaupo sa maliksi niyang bibig. Kung titilamsik lang ang laway sa labas ng tarpaulin, iisipin niyang binibendisyunan niya na ako. Hindi ko masyadong napakinggan ang kanyang mga sinabi, isang pangungusap lang ang tumatak sa akin mula sa mga sinabi niya, “Bibigyan kita ng buhay na walang hanggan.”
“Maniwala ako sa’yo, peke kang pinto, gaya-gaya,” panunuya ng kerubin mula sa gintong pintuan na puno ng ukit.
“Marami nang pumasok sa pintuang ito, ito ang piliin mo, ako ang magbibigay sa iyo ng buhay na walang hanggan,” sabay-sabay na sambit ng Santo Trinidad.
“Suriin mong maigi ang iyong pipiliin,” sabi ng pintong may intercom at CCTV camera.    
Kumuha ako ng papel, lapis at ruler mula sa aking bag. Nagsimula akong magsukat. Naisip ko kasing mahirap pumasok sa isang pintuan at hindi na makalabas, kaya kailangang swak ito sa sukat ko, kasi kung masyadong malaki ang pinto mabigat ito, at hindi ko makayang itulak papalabas. Kung masyado namang maliit ang pintuan baka hindi ako magkasya dito. Maliban sa sukat, kailangang maayos rin ang itsura nito—detalyado ang disenyo, kapita-pitagan na walang halong pambobola o panloloko. Kaya gumawa ako ng criteria for judging: 50% aesthetic appeal, 20% reliability and honesty, 20% originality and 10% audience impact na ako rin lang naman.
Habang libang na libang ako sa pagsusukat at pagkikilatis ng mga pinto, bumulaga ang isang lalaki. Matagal niya akong pinagmasdan habang nagsusukat ng mga pinto. Bata pa ang lalaki, parang kaedad ko lang siya. Natuwa naman ako’t hindi ako nag-iisa, pero hindi ko muna siya maasikaso, kasi kailangan kong mahanap dito ang pinto. Halos ilang oras ko na rin silang sinusukat at inililista.
Nang hindi na siya nakatiis, nagsalita na siya. “Bakit mo sinusukat ang mga pinto?” tanong niya.
“Gusto ko lang makasigurado,” sagot ko.
“Makasigurado na ano?” tanong niya.
“Na tama ang mapapasukan ko.”
“Ano naman ang batayan mo sa pagsusukat? Ano bang gusto mong pasukan?”
“Gusto kong mapasukan yung pinakamatuwid at pinakamaganda.”
Bigla siyang tumawa ng napakalakas. “Hindi naman kaya kabaong ang hinahanap mo?”
“Hindi, ah!” inis kong sagot, “naniniwala lang kasi ako na isa sa mga pintong ito ang magdadala sa akin sa buhay na walang hanggan. Nang maitapon ako sa kalawakang ito, wala akong ibang ginawa kundi magbusisi ng mga pinto. Hanggang sa isang araw, inalok nila ako ng buhay na iyon. Kaya patuloy na nagsusukat.”
Medyo sumeryoso ang mukha niya. Nagmuni-muni siya ng konti at nagtanong. “Bakit mo hinahanap ang tamang pinto sa pagsusukat ng mga pinto at pintuan? Ayaw mo bang pumasok muna sa mga pintuan para malaman mo kung yun nga ang tamang pinto?”
“Ayoko. Takot akong baka masarahan ng tuluyan sa loob ng isang pinto at dun mamatay.”
Ngumiti lang siya at nagwika, “Tara…”

Thursday 15 November 2012

Sayaw kan mga Palatakot


Sa umahan duman samo
nagsasarayaw an mga bado.
Mina-tango sa mga doot
an mga palatakot.
Hinihimate kan duros
an mga tulak nindang rotos,
kinakabring an mga daghan
na daing pag-alangan,
pinapatos nin hadok
an saindang mga pandok
na pinapangirit nin asayte
na karumarom kan banggi.

Sabi kan mga gurang
an paros may darang helang,
kaya dai pagsangaba
an alisngaw sa iraya,
ta kun mamidbidan kan laman
an girabong nangingidam,
maugbon nin takot an takot
na suhay pa sa mga palatakot,
ta kun sain naghahali an paros
nagpapagaspas an mga dignos. 

Wednesday 3 October 2012

Reflection Paper: Reaching Rommel



Sa aking karanasan, maraming Mr. Tyler ang humikayat sa akin sa iba't ibang paraan para magbasa, hindi kinakailangan na maging guro sila o buhay na tao. Ang bawat engkwentro ay isang bagong tuklas na pinto patungo sa kanilang mundo.

Marahil mapalad ako dahil meron kaming mga libro sa bahay. Parehong guro ang aking mga magulang at sinikap nilang mabilhan kami ng encyclopedia, children's book, atlas, at condensed literary collections. Pinakapaborito ko sa mga libro sa bahay ang Arthur Mees Children's Encyclopedia. Kasama ko ito tuwing tumatakas ako mula sa sunod-sunod na utos ng mga kuya at ate ko, kasama ko ito tuwing nagbabanyo ako nang halos isang oras para tapusin ang isang kwento o artikulo, kasama ko ito bago matulog. 

Sa koleksyong ito naging kaibigan ko sina Winnie the Pooh at Alice ng Wonderland, nasaksihan ang rebolusyong Pranses kasama ang mga pagpugot ng ulo ng mga hari at reyna, naglibot sa malalayong kaharian sa Aprika, gitnang Europa, at Asya, at gumawa ng kung anu-anong experimento sa likod ng aming bahay.

Hinubog ng pagbabasa, paglalaro at panonood ng TV ang aking kabataan. Sa mga cartoon na pang alas diyes ng umaga ako nahilig sa panitikan. Sina Judy Abbot, Huckleberry Finn, Annie Giddygaddy, Heidi, Romeo at Remy ang nagpakita sa akin na masayang magbasa. Si Alfred, isang karakter sa seryeng Mga Munting Pangarap ni Romeo ang una kong idolo, sa isang kabanata ng kwento, isinalin niya ang isang nobela sa edad na 14. Sa serye ding ito nagkaroon ako ng interes sa arkitektura dahil sa rikit na taglay ng katedral ng Milan. Nangarap ako kasabay ni Heidi, sabay naming pinanood ang nagliliparang letra at nota, kasabay ng mga kambing na pinapastol nila ni Peter, sa kalangitan ng Alps.

 Sa mga nakababata sa aming magkakapatid ako lang nahilig magbasa ng panitikan, hindi ko masisisi ang mga kapatid ko dahil ang mga Sabado't Linggo namin noong bata pa kami ay nauubos sa pagtulong sa gawaing bahay at pagtulong sa negosyo. Hindi cynical ang pananaw ko sa mundo noong bata pa ako, malawak ang inaabot ng aking imahinasyon. Gumagawa nga ako ng sarili kong mga kwento't iginuguhit ko ang mga eksena sa likod ng mga karton ng sigarilyo. Hindi ito normal sa isang pamilyang napakapraktikal mag-isip, kaya tinatawag akong abnormal ng mga kapatid ko.

 Pagdating ng high school, naging akademiko ang naging turing ko sa pagbabasa. Nagbabasa lamang ako ng iniuutos na basahin ng aking mga guro. Nagbasa lang ako ng A Tale of Two Cities at David Copperfield dahil required ito ni Ma'am Sally Tapan at Ma'am Eden Maguigad. Nagalit din ako sa pagbabasa dahil sa katakut-takot na karanasan ko sa SRA. Hindi ko talaga gustong magbasa sa isang aircon na silid, parang may maliliit na kamay na humihila sa talukap ng mga mata ko pababa. Maya-maya'y mamamalayan kong naglalaway na ko't humihilik, habang pinagtatawanan ng mga kaklase ko. Ayoko ring sumagot ng mga tanong sa SRA booklet. Namatay ang interes ko sa pagbabasa.

 Binago ng mga kaibigan ko noong nasa kolehiyo ako ang aking pananaw sa pagbabasa. May mga taong nagbalik sa aking interes dito. Ang pangangailangang sa pagtanggap ang nag-udyok saking magbasa. Siyempre, kailangan kong makipagsabayan sa pinag-uusapan nila, kaya hinamon ko ang sarili kong magbasang muli. Nakita ko ang silbi ng O'Brien, nung first year ako, naubos ko ang mga libro ni Sidney Sheldon at ang mga unang libro ng Harry Potter. Pagdating ng second year hanggang fourth year, nakilala ko ang gawa ng mga lokal na manunulat tulad nina Ambeth Ocampo, Rolando Tolentino, Bienvenido Lumbera, Jason Chancoco at Kristian Cordero. Andiyan rin ang mga gawa nina Foccault at Derrida si Pilosopiya, Bhabha at Thiong'o sa literatura, at Chomsky sa kultura't lengwahe. 

 Malaki ang ambag ng Pillars sa kamalayan ko sa lipunan. Matapang at radikal, ngunit masaya't romantiko rin. Sina Emmanuel Lacaba at Edgar Jopson na pawang mga makatang-mandirigma ang nagbigay sakin ng ibang pananaw sa pagsususlat. Si Jose Lacaba (kapatid ni Emmanuel), na siyang sumulat ng Days of Disquiet, Nights of Rage, ay maihahambing ang tatas sa lengwahe sa paghabi ng imahen ni J.K. Rowling. Sa kanyang detalyadong deskripsyon ng Sigwa sa Unang Kwatro (First Quarter Storm) sa huling parte ng dekada 60 at unang mga taon ng dekada 70, maamoy mo ang dugo't pawis ng libu-libong kabataang sumali dito, kasabay ng usok mula sa pulbura't molotov na sumasabog; maririnig mo ang pagsigaw nila ng “makibaka, wag matakot!” habang umaalingawngaw ang mga sirena ng metrocom; mararamdaman mo ang takot sa bawat pagsapit ng dilim habang bali-balita pa lamang ang nakaambang pagdedeklara ng Batas-Militar. Ganito inilarawan ni Lacaba ang rebolusyon, isang balon ng panitikan. Ngunit, hindi na bago sa aking kamalayan ang mga sinulat nina Marx, Engels at Lenin. Sa unang taon ko palang sa kolehiyo, pinagbasa na ako ni Dean Reganit ng librong Pedagogy of the Oppressed ni Paulo Freire.

 Binago ng edukador mula Timog Amerikang si Freire ang pananaw ko sa edukasyon at pagbabasa. Sa kanya ko natutunan na hindi lamang ABC at 123 ang kailangan ituro sa paaralan. Kasabay ng pagtuturo kailangang lubos na maintindihan ng bawat guro ang pangangailangan, damdamin at pangarap ng kanyang mga mag-aaral.

 Ang mga mag-aaral ay hindi mga bangko na pag-iimpukan ng karunungan at kokolektahin sa tamang panahon. Tulad ng paghahambing ni Cordero sa kanyang tulang “Kamuti” ang sistemang ito ng pagtuturo, hindi mga paso ang mga mag-aaral natin na tatamnan natin ng mga wakag ng karunungan at hihintaying magkalaman. Sila'y mga buhay na indibidwal na may kakayahang mag-isip ng tulad natin, na kung magtitiwala tayo sa kanila ay higit pa sa pagmememorya ang kanilang kayang matutunan.

Minsan iniisip kong repleksyon ang mga estudyante ng kanilang mga guro. Marahil may mali sa kaisipang ito, ngunit may punto din marahil. Aminado ako na marami pa akong kailangang basahing libro, kulang na kulang ang aking kaalaman para masabi kong magiging mahusay akong guro. May kaba sa aking dibdib para sa magiging estudyante ko sa hinaharap. Natatakot ako dahil kung kulang ang aking alam, kulang rin ang kanilang matututunan mula sa akin. Kung sa isang bukal, tigang na tigang pa rin ako. Hindi ko pa magagawang umapaw at magbigay ng nalalaman. Natatakot ako na baka mangamote rin ako.

 “You cannot give what you do not have.” Ito ang paboritong linya ng ilang guro ko dito sa Ateneo na sya ring nagsisilbing hamon sa tulad kong mag-aaral ng kursong Secondary Education. May panawagan sa akin bilang isang guro sa hinaharap na pahusayin ang aking sarili. Magbasa pa, matuto, maging bukas ang isip sa lahat ng bagay. Talunin ang cynical na pananaw sa loob ko. 

Gusto kong lumaya mula sa tanikala ng kamangmangan, at kailangan kong lumaya mula sa pagpapakasapat sa antas ng pag-alam, mababaw na pag-intindi at payak na paggamit ng karunungan. Kailangan kong sipatin ang mga bagay mula sa iba't ibang pananaw, mag-analisa bago humusga at lumikha ng mga bagong bagay mula sa kung anong alam ko na. Ika nga ng kaibigang kong si Jusan, "hindi lamang kinakain ang libro". Para sa akin kailangan nilang manahan sa ating kamalayan upang iparanas nito sa atin ang mundo, at ang kalakip nitong mga damdamin at pangarap. 

 Kailangang balikan ang mga nalimutang pangarap ng ating kabataan, ang mga pangarap na nilusaw ng kutya at takot. Marahas ang parktikal na mundo sa mga nangangarap, sa mga nagbabasa, sa mga nakaririnig ng musika't sumasayaw rito (paumanhin kay Nietzsche). Kung magiging guro tayo't walang pagmamalasakit sa mga pangarap na ito, wala tayong mahihikayat na magbasa. Hindi lamang ABC at 123 ang kailangang matutunan ng mga mag-aaral, kungdi ang mangarap. Panawagan ito sa atin bilang mga guro sa hinaharap na balikan ang mga nalimot nating pangarap, baka dito natin makita ang ating mga sarili, baka dito magsimulang dumaloy muli ang tigang nating mga bukal. 

Malaki ang idinulot na pagbabago sa akin ng mga nabasa kong mga libro. Minsan umaabot sa puntong umiiwas ako sa aklat dahil sa potensyal nitong gawing roller coaster ang buhay ko. Ngunit may kung ano sa libro na nag-iimbita sa aking basahin sila. Marahil hindi ako ganito mag-isip, kung wala akong nabasang mga libro. Ika nga ng katagang sinabi ni Isaac Newton na nakasulat sa t-shirt namin noong 4th year high school kami “The reason I can see farther than the others is that I'm standing on the shoulders of giants.”

Sunday 16 September 2012

Pasahero


Sasakay sila't bababa nang di man lang sinsasabi ang kanilang pangalan. Ang alam ko lang ang kanilang kantong bababaan, ang binayad nila at isinukli ko. Minsa'y naghihintay sila sa mga abenidang di ko inaasahan. Kadalasan nama'y hinihintay ko sila na parang mangingibig sa sinisinta kahit hindi ko sigurado kung sila'y sasakay, ayun, naghihintay at umaasa. Minsan pumapara sila bago pa man ang kanilang babaan. Minsan nama'y sinasamahan nila ako sa aking hihintuan. Ngunit pagkatapos ng pasada, mag-isa pa rin akong akong umuuwi.

Monday 27 August 2012

Kay Tiya Edad


Sa susunod na mga araw, gugunitain na namin ang unang anibersaryo ng kamatayan ng aking tiyahin na nag-aruga sa aming walo. Hanggang ngayon sariwa pa rin sa aking memorya ang naganap na libing noong isang taon. Nagsiuwian ang mga kapatid ko mula Maynila, Australia at Netherlands. Nagdatingan rin ang mga kamag-anak namin na halos hindi ko na nakikita mula nang mag-away away sila ng aking mga magulang. Gayundin kaming magkakapatid. Si Tiya Edad marahil ang tanging nagbubuklod sa amin.

Sa kanyang kamatayan, nagawa pa rin ni Tiyang kami'y pagtagpu-tagpuing magkakamag-anak kahit na milya milya na ang layo ng mga loob namin sa isa't isa. Kahit kami magkakasama sa lamay, para bang hindi rin kami nagkakausap madalas. Naiilang pa rin kami sa isa't isa. Tanging mga kwento tungkol sa masasayang araw namin kasama ni Tiya Edad sa Libmanan ang napapagkwentuhan namin. Kung pano kami ginigising at pinapaliguan habang may inaantok pa, kung papano kami pinagtatanggol ni Tiya sa mga umaaway sa amin. Tanda ko, isang hapon umuwi yung pinsan kong si Cathy na umiiyak, inutos ni Tiya Edad kay Kuya Boboy na hanapin ang bata at sabi niya, "darhon mo ining payong, sukbita". Tinawanan namin ang kanya-kanya naming kwento ng kapasawayan, kung ilang beses kaming napalo ng stick ng kawayan at kung ilang beses rin naming matagumpay na naitusok sa kanal ang pamalo ni Tiya. Si Ate Patet naman kwinento ang dahilan kung bakit namin tinawag si Tiya Edad na Popi. Nang minsang naghahanap siya ng panty, bigla niyang nakita ang pangalang Popi, buong araw niyang inisip kung sino ito, at nang ikutin niya ito, Idad pala ang nakasulat. Inakala niya pa naman niya na may bagong sulpot na tao sa bahay.Dahil doon nabinyagan si Tiya ng bagong pangalan.

Sa halip na tahimik na burol, umapaw ang tawanan namin habang sinasariwa ang makulay na bokabularyo ni Tiya na tubong La Purisima, Nabua. Para sa kanya ang pusa ay kurasmag, ang manok ay malpak, ang aso ay dayo, ang tubig ay melbig, ang pera ay samagtak, ang bibig ay nguraspak, at marami pang iba. Marahil nakatulong din ang pag-alala naming iyon para malimot rin ang mga iringan at hinanakit. At sana'y hindi pa huli ang lahat sa amin.  

Masakit ang lisanin ng minamahal. Ngunit marahil tanggap na rin namin ang kanyang pamamaalam. Pinagpapalagay ko na lamang na ang kamatayan ay higanteng sibuyas na biglang hiniwa-hiwa upang sabay-sabay tayong lumuha habang umaalala't lumilimot.

Sunday 26 August 2012

Kagat ng Yamot


Naiinis ako sa sarili ko kasi para na naman akong balloon na biglang pinawalan habang nawawalan ng hangin. parang rocket na walang direksyon. Waaaa! di ko na alam na naman ang gagawin. lumulobo ang problema, habang pinoproblema ako kung saang pupunta ang buhay ko, saan ako mauubusan ng hangin, saan mauubusan ng lakas. Masakit ang ulo, di alam ang gagawin.

Masaya ngunit kulang. Parang walang makapupuno sa puwang na ito. Wala.

Gusto kong sumigaw. Lunurin ang sarili ko sa ingay. Pero mas gusto ko pa rin ang mag-isa. Ayoko muna ng kasusap. . Pero takot akong kausapin ang sarili, gaya ngayon. Mas gusto kong matulogGusto ko munang huminga, kahit pagod na pagod ang aking baga. Wala nang yosing mahihithit, bawal din kasi kina ermats at erpats.

Unti-unti ko nang nararamdaman ang pagtanda, ang paghina ng katawan. Alam kong 50 years old ang lifespan ko. Tinanggap ko na yun. Napanood ko yun sa isang karakter na ang pangalan ay Boris na ayaw niyang umabot ng 50, kapag dumating yun, babarilin daw niya sarili niya. Baka ganun din ako. Minsan 'di ko nakikita ang punto ng mabuhay. Parang kung walang sining sa buhay ko, wala na siguro akong titingnang halaga o silbi ng buhay. Mas iisipin kong aksidente lang ang buhay na ito, at ako'y gumagalaw lamang ayon sa natura ng aking pag-iral.

Naiinis akong unti-unting nababasag sa harapan ko ang mga bagay na niyakap ko. Para silang mga kastilyong buhangin na tinuyo ng araw at unti-unting hinihipan ng hangin. Ang maliliit na butil ng mga ideya't emosyong kaakibat ng mga ito'y kumakalas, at bumabalik ako sa pagkawalang hugis. Sa puntong ito ng buhay ko, nakararamdam ako ng mas matinding kaba. Mas hindi ko alam ang darating, kahit napaka-predictable kong tao. At kahit napakadali kong basahin. Walang naitatago ang mukha ko. Kitang kita ang kaba sa mukha ko.

Saturday 18 August 2012

spaces

We create
s  
   p
      a
            c
                    e
                           s
so our worlds can exist in there.

Saturday 4 August 2012

salmons

Watching
salmons going home.
Some landed in the hands of bears,
Some aborted caviars,
Some turned red
and gave birth
and died.
Such carnage.
and the offsprings
swam down the current,
went to sealed tin cans,
landed in supermarket racks,
and was served in tables
of giants eating
while watching
national
geo
graphic.

Saturday 28 July 2012

Melancholia

Words, 
you invited me 
to come to you 
like a cup of coffee
on a rainy afternoon. 

I sipped
and you slipped
like a thief
leaving not a trace
but the sweetness
in my lips.

Tuesday 24 July 2012

Awit ni Canuplin

Sa hirap at sa ginhawa
Ako'y iyong kasama
Bituing mapagpala ang gagabay sa 'ting dalawa
At kahit na malayo pa o maglaho ang sinag
Ako'y tapat sa'yo, kaibigan ko't kadaup-palad

Tayo nang gumaod sa bangka
At damhin ang tubig sa mukha
Lasapin ang simoy ng hangin
Magpahanggang-libing
Magpahanggang-libing

Ipaghehele tayo ng lagaslas ng mga alon
Iduduyan sa ihip ng hanging dagat
At tatanglawan ng mga bituing
Mapagpala sa langit
Haharapin natin ang mahabang gabi.



Canuplin (Philippine Educational Theater Association, 1980)

Sunday 22 July 2012

Kakawati

Kukuguson ko an payat mong lawas
sa tahaw nin nagdadagusong tubig.
Dai taka bubutasan sagkod
ika mabari asin atungon kaibahan ko.

Magkaibahan kitang mapataw-pataw
sa irarom kan maitom na panganoron,
mantang hinahalat na maghupa an baha.

Inistorya ko saimo
an sakong mga pangiturugan.

Asin sinabi mo sakuya,
"Kun ako man mawara asin
maatong asin maitanom sa sa dai bistadong daga.
Lugod maromdoman mo man giraray
an sakong mga burak."


**********************

Yayakapin ko ang payat mong katawan
sa gitna ng rumaragasang tubig.
Hindi ako sa'yo bibitaw hanggang
ika'y mabali't anurin kasama ko.

Magkasama tayong lulutang-lutang
sa ilalim ng madilim na langit
habang hinihintay ang bumabaw ang baha.

Ikuwinento ko sa iyo
ang aking mga panaginip.

at sinabi mo sa'kin,
"Kung ako'y mawala't
anurin at maitanim sa di kilalang lupa,
nawa'y maalala mo pa ring
ang aking mga bulaklak."


Friday 20 July 2012

doppelganger

Wag mo siyang hanapin sa kanya. Hindi na siya babalik. Hindi na.

Thursday 19 July 2012

To thy future self

All my little plans and schemes
lost like some forgotten dream.
Seems like all i really was doing 
was waiting for you.
(Real Love, John Lennon)


***


bahala ka na. bobo ako ngayon. 

Ang hindi darating

Ituring na parang hangin na walang gagawing pagdampi o pagsalat. 
Hinihinga pero 'di masasamyo. 
Kawalang minsang hinahawakan ng panaginip.


The art and the soul


"My gallery?" She leaned back on the window ledge, causing the curtains to sway behind her, and took a slow breath. "My gallery. You must mean my collection. All those paintings, poems, all those things of yours I gathered over the years. It was hard work for me, but I believed in it, we all did in those days. So you think you know what it was for, why we did it. Well, that would be most interesting to hear. Because I have to say, it's a question I ask myself all the time." She suddenly switched her gaze from Tommy to me. "Do I go too far?" she asked.
I didn't know what to say, so just replied: "No, no."
"I go too far," she said. "I'm sorry. I often go too far on this subject. Forget what I just said. Young man, you were going to tell me about my gallery. Please, let me hear."
"It's so you could tell," Tommy said. "So you'd have something to go on. Otherwise how would you know when students came to you and said they were in love?"
Madame's gaze had drifted over to me again, but I had the feeling she was staring at something on my arm. I actually looked down to see if there was birdshit or something on my sleeve. Then I heard her say: "And this is why you think I gathered all those things of yours. My gallery, as all of you always called it. I laughed when I first heard that's what you were calling it. But in time, I too came to think of it as that. My gallery. Now why, young man, explain it to me. Why would my gallery help in telling which of you were really in love?"
"Because it would help show you what we were like," Tommy said. "Because..."
"Because of course"--Madame cut in suddenly--"your art will reveal your inner selves! That's it, isn't it? Because your art will display your souls!" Then suddenly she turned to me again and said: "I go too far?"
She'd said this before, and I again had the impression she was staring at a spot on my sleeve. But by this point a faint suspicion I'd had ever since the first time she'd asked "I go too far?" had started to grow. I looked at Madame carefully, but she seemed to sense my scrutiny and she turned back to Tommy.
"All right," she said. "Let us continue. What was it you were telling me?"
"The trouble is," Tommy said, "I was a bit mixed up in those days."
"You were saying something about your art. How art bares the soul of the artist."
"Well, what I'm trying to say," Tommy persisted, "is that I was so mixed up in those days, I didn't really do any art. I didn't do anything. I know now I should have done, but I was mixed up. So you haven't got anything of mine in your gallery. I know that's my fault, and I know it's probably way too late, but I've brought some things with me now." He raised his bag, then began to unzip it. "Some of it was done recently, but some of it's from quite a long time ago. You should have Kath's stuff already. She got plenty into the Gallery. Didn't you, Kath?"
For a moment they were both looking at me. Then Madame said, barely audibly: "Poor creatures. What did we do to you? With all our schemes and plans?" She let that hang, and I thought I could see tears in her eyes again. Then she turned to me and asked: "Do we continue with this talk? You wish to go on?"


(From Capter 21, Never Let Me Go, Kazuo Ishiguro)


What if, after all, we're all just a product of an accident? I cannot just be happy to think that we should just be simply happy that after all it was just after all.


Insomia



NO SURPRISES
Radiohead


A heart that's full up like a landfill
A job that slowly kills you
Bruises that won't heal
You look so tired and unhappy

Bring down the government
They don't, they don't speak for us
I'll take a quiet life
A handshake of carbon monoxide
No alarms and no surprises

No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
Silent, silent
This is my final fit, my final bellyache with


No alarms and no surprises

No alarms and no surprises
No alarms and no surprises please
Such a pretty house, and such a pretty garden


No alarms and no surprises (let me out of here)

No alarms and no surprises (let me out of here)
No alarms and no surprises please (let me out of here)



***



I don't know why I so love this song. Maybe I was so stunned that I feel that I need a break from the roller coaster of surprises and shits that happen to me. I want a break from the monotonous chaos I am into--meeting people, trusting them, accepting them, believing in them and totally screwing it all up. I'm tired of bullshits. 

Okay. I need a smoke. Cigarettes and earphones they are true friends. Alcohol? though I've been trying to avoid you, I miss you. No one can tame me, except you. 

I can't sleep. Caffeine overload. Coffee, you're only a passing addiction. It must be my GERD (gastroesophageal reflux disorder) that prevents me from "making love" with you again. You gave me sleepless nights.   








Wednesday 18 July 2012

byahe

Naglalanit an kublit kan naglalanat na aki,
kinukudot kan paros an saiyang lubot,
dai pagparaisipon ta baad biyo pang magngarangaw
an subago pa napupurisaw.

Wednesday 20 June 2012

Tuesday 19 June 2012

Random thoughts

Minsan iniisip ko na ang pagsusulat ay pagsasalsal na kung paminsan minsang ginagawa nagbibigay sayo ng sabik sa pagpaparaos, ng pangungulila sa pagpapalabas ng iyong sarili (yung feeling ng release ay para bagang nagbibigay ng kasiyahan kahit pagkatapos nito may konting awkwardness na mararamdaman).

Iniisip ko na sa pagsusulat ko kasabay na pumupulandit sa ere ang milyong-milyong posibilidad na ipinanganganak mula sa sinusulat ko. Ang anumang ideya ay mga sperm cells sila na naghahanap ng hinog na egg cells para doon manahan at bumuo ng kanilang mga bagong sarili.

Ang bawat babasa sa sinulat ko ay egg cell. May option siyang tanggapin o tanggihan ang anuman sinulat ko.

Sunday 13 May 2012

Customer

Inihigda mo ako sa kama,
Pinabayaan kong ililis mo an sakong gubing.
Medyo toog an sakong lawas.
Tigpukit mo an sakong t-shirt,
may pagkabayolente ka palan,
ram ars na.
Dangan binutong mo an sakong pantalon saka brief.

Tapos, dai ko aram kun tano biglang nandiri ka sakuya,
Ta dai mo mairani an an pandok mo sa sako?
Halos habo mong maghangos
bad breath ako?

Namati kong huba-huba ako sa atubangan mo.
Tinuturuhukan mo an mga singit-singit
kan sakuyang pagkatawo.
An mga tinatago ko bigla sindang nailawan.

Dai ko aram kun tano dai na ako nasupog saimo.
Nahiling ko nang kapot-kapot mo
an gunting na masisi sa sakuyang tulak.

Saturday 12 May 2012

Si Saling


Si Saling nag-aaling-aling
sa bintana, nag-iiling-iling
naghahalat, kapot-kapot si Ningning

Mantang si Piko, nasa may pintuan
binabaak an bangkulis.
Pinapahalian bituka an sira
kan masiring parabakal.

Nagbura na naman si Rusty,
Inagaw na naman ni Paps an mangkok nin Lucky me.
Swerte ka Paps ngunyan,
nawawara an paha ni Piko.

Namumutla si Saling.
Daing girong si Piko
mantang dinuduruduldog kaini
an hasang kan sira bago pa halbuton
hasta mautsan an dati nang gadan na bangkulis.

Nagpaaram ki Piko sinda Josie asin Donna
biribitbit an balde nin sirang ilalako
sa sentro kan Calagbangan.
Atsan pang hapon sinda mauli.

Tulala si Saling. Dai pa nag-uuli si Palgot
na nalamasa ni Piko subanggi ta inubos
sa video karera si benta kan sibubog

Sinugo ni Saling si Edison
magbakal cortal asin coke.

Namutla si Piko.
Daing girong si Saling.

Nagkuriyat sa salog
an mga bituka, hasang asin piga.

FISH KILL





Sa sakong istorya may sarong lalaking nag-iinterview sa sarong babayi.Yaon sinda sa sarong kubo sa gilid kan dagat. Paabot na an diklom kaya naka-night mode an camera. May kapot na aki an babayi.

Sa kua kan camera, nagsususo an aki sa ina, Nililihis kan lalaki an anggulo kan camera.

Sa istorya kan babayi, siya daa sinasabihan pabaya kan saiyang mga kataraid, Kun tano niya daa pinakakan nin tagunason na may hidong si saiyang mga aki.

sa ibang parte kan interview, iniistorya kan babayi kun pano ninda sinugod an munisipyo kan aldaw na magparatawpataw an mga sira sa dagat. Duman sinda nagsuriyaw kan kulog boot kun tano pinayagan su minahan sa saindang isla. Tig-edit kan nag-iinterview an footage ta mantang nag-iistorya si nanay, nagluluwas an saiyang suso mantang nilalapirot an saiyang utong kan saiyang bunso.

Sa istorya kan babayi, kaditang magadan si tolo niyang aki. Dai nang labot an nag-iinterview sa saiyang kinukuanan. Dai na maililihis an camera sa saiyang kinukuanan. Si bunso, daing pundong kinakawatan an suso kan saiyang ina, dai ining labot sa kinaban. Si nanay, dai naman labot na siya mahubaan, madangog sana an saiyang suriyaw.

"Kung naperde su tolo kong aki ta nagkaon ki tagunason na may hudong,
ano nalang an mamamati kan sarong inang arog ko?"

Sa sakong istorya, may sarong lalaking nag-iinterview, may sarong inang nagsusuriyaw, may sarong istorya dai nasasabutan alagat pirit naghahagad nin pagmangno,
nag-aayutong,
nag-aayutong,
nag-aayutong.

Para kay Pablo

Sabay nating sinagot ang tanong na kung para kanino.
Sabay tayong umawit, nangarap at naglakbay.
Inakyat natin ang mga bundok ng mga ideyang di pa naaarok ng mura nating isipan.
Nilakad natin ang mga lansangang nagpupuyos sa galit at umiiyak sa lungkot,
sumisigaw ka hawak ang plakard, habang ak'y nanonood sa LCD screen ng dala kong digicam.

Pablo, inalay natin ito sa kanila, sa masa. sa mga hindi pa natin kilala,
sa mga kwentong hindi pa natin napakikinggan.
Sabay tayong nakisilong sa kanilang mga tahanan, nakikain ng kanilang mga ulam,
Naki-tatay, naki-nanay.
Sabay nila tayong inampon ng ating paniniwala at pangarap.

Sabay din tayong bumuga ng usok, lumaklak ng redhorse
at nagpasuraysuray kasama nila Karl at Mao,
at sa ating mga tunggalian, pilit nating sinasagot ang ating mga tanong.

Sabay tayong umibig at nanood
habang nagkukulay rosas ang ating mundo
sa gitna ng pakikibaka.
Sabay tayong nabigo.
At bagamat naging matatag ka
at nadurog naman ang aking puso,
hindi ako lumayo,
hindi ako namatay,
nagtanong lamang ako ng "Bakit?"

At sa gitna ng kalituhan, Pablo
Sabay tayong kumatha ng salita,
Sabay tayong gumuhit ng dibuho,
Sabay nating inawit ang awit ng pag-asa

Kahit na may bagyo,
Kahit na may unos,
Kahit may libu-libong kaaway,
kahit na magapi at isa ang matira sa ating dakilang hanay,

Sabay nating inamin sa ating sarili,
hindi natin matatanggap na isa lamang sa atin ang matitira
matapos ang lahat,
matapos ang ating tunggalian.

Pablo,
ang pangalang hiniram ko lamang
sa dakilang makata ng Chile,
mananatili ako sa iyo.
Hindi pa tapos ang digma,
Mahaba pa ang paglalakbay.
Salamat sa iyo,
nabubuhay ako,
ang ako sa iyong kaakuhan,
dahil ikaw ay ako.

Sunday 6 May 2012

Chapter 21 (The Little Prince)



It was then that the fox appeared.
"Good morning," said the fox.
"Good morning," the little prince responded politely, although when he turned around he saw nothing.
"I am right here," the voice said, "under the apple tree."
"Who are you?" asked the little prince, and added, "You are very pretty to look at."
"I am a fox," the fox said.
"Come and play with me," proposed the little prince. "I am so unhappy."
"I cannot play with you," the fox said. "I am not tamed."
"Ah! Please excuse me," said the little prince.
But, after some thought, he added:
"What does that mean--'tame'?"
"You do not live here," said the fox. "What is it that you are looking for?"
"I am looking for men," said the little prince. "What does that mean--'tame'?"
"Men," said the fox. "They have guns, and they hunt. It is very disturbing. They also raise chickens. These are their only interests. Are you looking for chickens?"
"No," said the little prince. "I am looking for friends. What does that mean--'tame'?"
"It is an act too often neglected," said the fox. It means to establish ties."
"'To establish ties'?"
"Just that," said the fox. "To me, you are still nothing more than a little boy who is just like a hundred thousand other little boys. And I have no need of you. And you, on your part, have no need of me. To you, I am nothing more than a fox like a hundred thousand other foxes. But if you tame me, then we shall need each other. To me, you will be unique in all the world. To you, I shall be unique in all the world . . ."
"I am beginning to understand," said the little prince. "There is a flower . . . I think that she has tamed me . . ."
"It is possible," said the fox. "On the Earth one sees all sorts of things."
"Oh, but this is not on the Earth!" said the little prince.
The fox seemed perplexed, and very curious.
"On another planet?"
"Yes."
"Are there hunters on that planet?"
"No."
"Ah, that is interesting! Are there chickens?"
"No."
"Nothing is perfect," sighed the fox.
But he came back to his idea.
"My life is very monotonous," the fox said. "I hunt chickens; men hunt me. All the chickens are just alike, and all the men are just alike. And, in consequence, I am a little bored. But if you tame me, it will be as if the sun came to shine on my life. I shall know the sound of a step that will be different from all the others. Other steps send me hurrying back underneath the ground. Yours will call me, like music, out of my burrow. And then look: you see the grain-fields down yonder? I do not eat bread. Wheat is of no use to me. The wheat fields have nothing to say to me. And that is sad. But you have hair that is the color of gold. Think how wonderful that will be when you have tamed me! The grain, which is also golden, will bring me back the thought of you. And I shall love to listen to the wind in the wheat . . ."
The fox gazed at the little prince, for a long time.


"Please--tame me!" he said.
"I want to, very much," the little prince replied. "But I have not much time. I have friends to discover, and a great many things to understand."
"One only understands the things that one tames," said the fox. "Men have no more time to understand anything. They buy things all ready made at the shops. But there is no shop anywhere where one can buy friendship, and so men have no friends any more. If you want a friend, tame me . . ."
"What must I do, to tame you?" asked the little prince.
"You must be very patient," replied the fox. "First you will sit down at a little distance from me--like that--in the grass. I shall look at you out of the corner of my eye, and you will say nothing. Words are the source of misunderstandings. But you will sit a little closer to me, every day . . ."
The next day the little prince came back.
"It would have been better to come back at the same hour," said the fox. "If, for example, you come at four o'clock in the afternoon, then at three o'clock I shall begin to be happy. I shall feel happier and happier as the hour advances. At four o'clock, I shall already be worrying and jumping about. I shall show you how happy I am! But if you come at just any time, I shall never know at what hour my heart is to be ready to greet you . . . One must observe the proper rites . . ."
"What is a rite?" asked the little prince.
"Those also are actions too often neglected," said the fox. "They are what make one day different from other days, one hour from other hours. There is a rite, for example, among my hunters. Every Thursday they dance with the village girls. So Thursday is a wonderful day for me! I can take a walk as far as the vineyards. But if the hunters danced at just any time, every day would be like every other day, and I should never have any vacation at all." 


So the little prince tamed the fox. And when the hour of his departure drew near--
"Ah," said the fox, "I shall cry."
"It is your own fault," said the little prince. "I never wished you any sort of harm; but you wanted me to tame you . . ."
"Yes, that is so," said the fox.
"But now you are going to cry!" said the little prince.
"Yes, that is so," said the fox.
"Then it has done you no good at all!"
"It has done me good," said the fox, "because of the color of the wheat fields." And then he added:
"Go and look again at the roses. You will understand now that yours is unique in all the world. Then come back to say goodbye to me, and I will make you a present of a secret." 


The little prince went away, to look again at the roses.
"You are not at all like my rose," he said. "As yet you are nothing. No one has tamed you, and you have tamed no one. You are like my fox when I first knew him. He was only a fox like a hundred thousand other foxes. But I have made him my friend, and now he is unique in all the world."
And the roses were very much embarassed.
"You are beautiful, but you are empty," he went on. "One could not die for you. To be sure, an ordinary passerby would think that my rose looked just like you--the rose that belongs to me. But in herself alone she is more important than all the hundreds of you other roses: because it is she that I have watered; because it is she that I have put under the glass globe; because it is she that I have sheltered behind the screen; because it is for her that I have killed the caterpillars (except the two or three that we saved to become butterflies); because it is she that I have listened to, when she grumbled, or boasted, or ever sometimes when she said nothing. Because she is my rose. 

And he went back to meet the fox.
"Goodbye," he said.
"Goodbye," said the fox. "And now here is my secret, a very simple secret: It is only with the heart that one can see rightly; what is essential is invisible to the eye."
"What is essential is invisible to the eye," the little prince repeated, so that he would be sure to remember.
"It is the time you have wasted for your rose that makes your rose so important."
"It is the time I have wasted for my rose--" said the little prince, so that he would be sure to remember.
"Men have forgotten this truth," said the fox. "But you must not forget it. You become responsible, forever, for what you have tamed. You are responsible for your rose . . ."
"I am responsible for my rose," the little prince repeated, so that he would be sure to remember.